Vaccineren, zin of onzin?

Vaccineren, zin of onzin? Binnen de Rottweiler wereld gaan steeds meer geluiden op om het vaccineren van je hond vaker achterwege te laten. Maar is dit wel een goede ontwikkeling? RottweilerStart heeft daarom dierenarts Tannetje Koning gevraagd om een deskundig advies te geven. Hieronder het verhaal.

Vaccineren, zin of onzin?

Langzaam maar zeker komen er steeds meer geluiden, voornamelijk via Internet, dat we onze honden veel te veel zouden vaccineren. Omdat het niet altijd gemakkelijk is daarover goede en betrouwbare informatie te vinden zal ik in het kort uitleggen wat er allemaal meespeelt in de beslissing om al dan niet te vaccineren.

Waarom vaccineren?

Waarom zouden we eigenlijk een vaccinatie geven?

De meeste vaccins zijn voor virusziekten. Een enkele (leptospirose en kennelhoest) voor een bacterie.
Tegen virusziekten hebben we geen medicijnen. Bacteriën kunnen we met antibiotica te lijf. Dat is omdat bacteriën in de weefsels of in het bloed zitten. Daar kunnen ook antibiotica komen en dus kunnen we ze doodmaken. Virussen kruipen in de cellen. Ze hebben die cellen nodig om zich voort te planten. Virussen hebben namelijk geen eigen voortplantingssysteem en dus gebruiken ze die van de cellen waar ze in zitten. Dan vermenigvuldigen ze zich tot de cel stuk knapt en dan verspreiden ze zich heel snel naar de buurcellen en zo maken ze heel veel cellen kapot. Om virussen te bestrijden ben je dus afhankelijk van je eigen afweersysteem.
Virussen hebben een voorkeur voor een bepaalde diersoort en ook nog eens voor bepaalde cellen in die diersoort. Parvovirus van de hond zit het liefst in de darmcellen van een hond. Een kat of mens wordt er niet ziek van. En de levercellen van diezelfde hond vind hij ook niet zo interessant. In tegenstelling tot HCC (hepatitis contagiosis canis = besmettelijke leverziekte van de hond) die zit het liefst in hondenlevercellen.

Omdat sommige virusziekten toch wel behoorlijk gevaarlijk (lees: dodelijk) kunnen zijn, zijn we liever niet alleen afhankelijk van de eigen weerstand op dat moment. Gelukkig hebben we een methode gevonden om het immuunsysteem voor te bereiden op invasie met de meest gevaarlijke ziekten: de vaccinatie. Zo leert het immuunsysteem de gevaarlijkste virussen herkennen zodat het meteen op kan treden als er een het lichaam mocht binnendringen.
Een vaccinatie is dus de enige manier om bescherming tegen virusziekten te krijgen.

Een medische ingreep

Een vaccinatie is een behoorlijke medische ingreep. Dat wordt vaak onderschat door zowel dierenartsen als eigenaren. Want wat gebeurt er allemaal als we zo´n klein prikje eventjes in een hond stoppen?

Wat we doen is wat virus, meestal meerdere virussen en/of bacteriën, samen met stoffen die het immuunsysteem moeten prikkelen in een lichaam stoppen. De virussen gaan zich vermeerderen en het immuunsysteem gaat reageren. De zogenaamde Thelper-cellen komen op de indringers af en beginnen ze te bestrijden. Ze zorgen dat er stoffen vrijkomen die weer andere cellen aantrekken en ze zorgen ook dat andere, nuttige cellen zich kunnen vermeerderen. Tevens bieden ze de antigenen (kenmerken) van de virussen aan aan het immuunsysteem zodat deze specifieke antilichamen kan gaan maken tegen deze specifieke virussen en bacteriën. Zo worden er speciale Tkiller-cellen gemaakt die afgestemd zijn op alle ziekten die in de entsof zaten en B-cellen die antilichamen maken. De Tkiller-cellen zijn bedoeld om ongewenste, met virus besmette, cellen op te ruimen en de antilichamen die door de B-cellen gemaakt worden helpen bij het bestrijden van bacteriën en virussen in het bloed of andere vloeistoffen. Van alle B en T-cellen worden ook geheugencellen gemaakt die zeer lang, waarschijnlijk levenslang, aanwezig blijven.

Dus als resultaat van een vaccinatie zien we een stijging van antilichamen tegen de ziektes waar we voor geënt hebben. Dat is meetbaar in het bloed. De gevormde T-cellen en geheugencellen kunnen we niet meten.

Aan de buitenkant zien we doorgaans niet zoveel gebeuren. Dus het lijkt alsof er niets gebeurt maar ondertussen wordt het immuunsystem wel behoorlijk geprikkeld en daar kan het wel eens mis gaan.

Bijwerkingen

Doordat het immuunsysteem heel hard aan het reageren is om genoeg antilichamen te maken heeft het geen tijd om andere dingen te doen. Zo zien we geregeld na een vaccinatie een ontsteking optreden. Dat kan bijvoorbeeld kennelhoest zijn na een cocktailenting, of diarree. Dat komt doordat de weerstand tegen andere indringers even lager is.
Tumoren die al wel aanwezig waren maar nog niet ontdekt kunnen ineens de kop opsteken.
Door alle toevoegingen aan de entstof kunnen er allergische reacties optreden. Dat kan gering zijn, zoals zwelling op de plaats waar geprikt is tot ernstiger reacties als opzwellen van de hele kop, het hele dier tot shock en dus ook doodgaan van het dier.
En ook kan het immuunsysteem dusdanig geprikkeld raken dat het niet meer weet wat lichaamseigen cellen zijn en wat niet. Dan ontstaan auto-immuunziektes. Inmiddels wordt algemeen erkend dat AIHA (Auto-Immuun Hemolytische Anemie) kan worden veroorzaakt door een enting. Dat is een ziekte waarbij het immuunsysteem de eigen rode bloedcellen afbreekt en waardoor dus bloedarmoede ontstaat.
Maar ook bij andere auto-immuunziekten bestaat het vermoeden dat ze door vaccinaties kunnen worden veroorzaakt.

De industrie geeft aan dat bijwerkingen in ongeveer 2 promille voorkomen. Dat is dus 2 op de duizend vaccinaties. In mijn eigen praktijk kwam ik op ongeveer 1%, maar toen heb ik alleen gekeken wat er binnen 5 dagen na een vaccinatie gebeurde. Ik vermoed dus dat het percentage bijwerkingen nog wel iets hoger zal liggen, mogelijk 2-5 %.

Dode vaccins

Er zijn twee soorten vaccins. Dode vaccins en levende vaccins. Ik zal het verschil uitleggen.
Wat we eigenlijk proberen met een vaccinatie is een infectie met een virus na te bootsen maar dan zonder dat het dier er ziek van wordt. Als we het virus in stukjes hakken dan kan het zich niet meer vermenigvuldigen, dus dan worden we niet ziek. Alleen reageert het immuunsysteem ook niet echt omdat het geen heel virus is dat binnenkomt. Dus moeten we er een stof bij stoppen dat ervoor zorgt dat het immuunsysteem wel gaat reageren. Adjunvantia noemen we dat. Het betekent niets meer en minder dan “toevoeging”. We weten nauwelijks nog hoe ze werken. Wat we wel weten is dat ze het immuunsysteem prikkelen waardoor er antilichamen geproduceerd gaan worden. Maar doordat ze nogal prikkelend werken kunnen ze dus ook heftige reacties uitlokken.
Dode vaccins werken minder lang dan levende. Ze moeten dus herhaald worden om een blijvend effect te krijgen, dat heet een booster.
Dode vaccins hebben ook eerder allergische reacties of reacties op de prikplaats vanwege de adjuvantia die er in zitten.

Levende vaccins

Deze worden ook wel MLV (modified live virus) of geattenueerde vaccins genoemd. Deze virussen hebben we laten vermeerderen in cellen die ze niet heel erg prettig vinden maar waar ze wel enigszins kunnen vermeerderen. Daardoor verliezen ze hun kracht. Ze worden zwakker en kunnen niet meer een echte ziekte opwekken. Ze vermeerderen zich wel enigszins na de vaccinatie en dus zetten ze wel het immuunsysteem aan het werk.
Nadeel daarvan is dat ze wel kunnen verspreiden. Als de ene hond wel net gevaccineerd is en een andere niet, en deze is ook niet beschermd door eerdere vaccinaties, dan kan de gevaccineerde hond de andere hond ziek maken. Ook kan het nog wel eens gebeuren dat als een hond gevaccineerd wordt terwijl hij erg zwak is, hij ziek wordt. Dan is het virus te sterk voor de hond en krijgt hij juist de ziekte waar we hem voor wilden beschermen.

Levende vaccins geven wel veel langere bescherming. Ze hoeven ook niet herhaald te worden om volledig te kunnen werken.

Alleen gezonde honden vaccineren!

Alleen een gezonde hond zal op een vaccinatie goed reageren door veel antilichamen te maken. In de bijsluiter van alle vaccins staat ook duidelijk dat alleen gezonde dieren gevaccineerd mogen worden. Maar wat is gezond en wat is niet gezond?
Een dier dat onder narcose is voor een sterilisatie? Ik heb net uitgelegd dat de afweer tegen bacteriën tijdelijk wat minder zal zijn…..
Een hond met epilepsie? Onderzoek heeft uitgewezen dat honden met epilepsie net na de jaarlijkse vaccinatie vaker toevallen krijgen…..
Een hond met jeuk? Jeuk kan een allergie zijn en dat is een ontregeling van het immuunsysteem………….
Ook met zijn allen voor een klein prijsje even snel een shot halen zonder dat de hond goed nagekeken wordt, vind ik een kwalijke zaak. Een vaccinatie is een behoorlijk zware medische ingreep en moet zorgvuldig gebeuren. Elk individu moet dus ook met de eigenaar doorgenomen worden en nagekeken worden, zodat er zo veel mogelijk zekerheid is dat de hond helemaal gezond is en een vaccinatie goed aan kan.

Hoe lang werken ze nu eigenlijk?

Hierover is al aardig wat onderzoek gedaan. Meestal worden dan de hoeveelheid antilichamen gemeten, dat gebeurt door titeren, dus de hoeveelheid wordt ook wel een titer genoemd en gaat in verdunningen. Dus een titer van 1:48 is hoger dan een titer van 1: 24.
Een titer van 1:80 wordt algemeen als beschermend beschouwd. Lagere titers houdt in dat het dier mogelijk beschermd is en bij een titer van beneden de 1:10 wordt de hond als niet beschermd beschouwd.
Belangrijk ook om in de gaten te houden is dat als de titer hoog genoeg is, het dier niet alleen beschermd is maar dat een vaccinatie dan ook niets meer toevoegt. Een hoge titer wordt niet nog hoger. Dus vaccineren van beschermde dieren is niet alleen maar weggegooid geld, het is ook onnodig risico op bijwerkingen.
En hetzelfde geldt voor pups. Dat we pups zo vaak vaccineren is niet omdat die vaccins zo slecht werken. Nee, zolang de pup nog antilichamen van de moeder in zijn bloed heeft, slaat een vaccinatie niet aan. Dus ergens tussen de 6 en de 12 weken is er een van de 3-4 vaccinaties die effectief is. De rest niet.

Er zijn wel een paar onderzoeken geweest naar hoe lang vaccinaties werken:
Olson, 1996: 85% van de honden die meer dan 4 jaar geleden gevaccineerd zijn hadden nog voldoende antilichamen voor hondenziekte
Dodds, 1999: van meer dan 1400 willekeurige honden had 95 % voldoende titer voor parvo en 98% voor hondenziekte.

In Nederland is een recent onderzoek geweest waarbij naar 4 groepen honden werd gekeken: pups van 12 weken voordat zij de cocktailenting kregen, jonge honden van ruim 1 jaar voordat zijn de herhalingsenting kregen, oudere honden die elk jaar of om het jaar werden geënt en als laatste groep: honden die al langer dan 2 jaar niet waren geënt.
Daaruit bleek dat van de eerste groep, de pups dus, ongeveer 60% beschermd was voor parvo en ongeveer 10% voor hondenziekte en besmettelijke leverziekte (HCC). Van de tweede groep was 80% beschermd voor parvo en 50% en 60% voor hondenziekte en besmettelijke leverziekte en de laatste twee groepen bleek 90% beschermd te zijn voor alle drie de onderzochte ziekten.
De conclusie was dat het enten van pups en jonge honden belangrijk is en daarna zijn langere intervallen mogelijk.

In Amerika heeft Ronald Schultz, dierenarts aan de Wisconsin School of Veterinary Medicine, een ander soort onderzoek gedaan, zogenaamde challenge studies. Bij een challenge studie wordt niet zozeer gekeken naar de antilichaamtiters, omdat die niet alles zeggen, er is immers ook nog bescherming door T-cellen en geheugencellen. In zo´n studie, die alleen met proefdieren kan gebeuren, worden zowel gevaccineerde als niet gevaccineerde honden besmet met het virus en dan wordt gekeken of ze ziek worden of niet. Toen bleek dat voor de drie belangrijkste ziekten: parvo, hondenziekte en HCC een bescherming van zeker 7 jaar gevonden werd. Het is dus niet zo dat die bescherming na 7 jaar weg was. Langer is er niet onderzocht. Dus het kan best zijn dat die bescherming langer duurt, mogelijk zelfs levenslang.

Leptospirose

Leptospirose is een bacteriële ziekte en geen virus. Vaccinaties tegen bacteriën werken korter en slechter. En de bijwerkingen zijn ook ernstiger. In een vaccin zitten complete dode bacteriën, die bestaan uit zeer veel eiwitten en al die eiwitten kunnen een allergische reactie opwekken. Daarnaast is het een dood vaccin dat een prikkelende stof bevat om het immuunsysteem aan het werk te zetten. Dus nog meer kans op vervelende reacties.
Bij mensen worden er geen vaccins meer gebruikt met hele bacteriën er in, die zo´n grote kans op bijwerkingen hebben.

Daarnaast speelt het nog dat er meerdere ondersoorten leptospiren zijn. In de oude entstof zaten er twee. In de nieuwe L4 enting van Nobivac zitten er vier. Dit zijn de soorten die in onderzoeken in landen om ons heen het meeste voorkwamen. Maar ook dan kan er nog steeds lokaal een andere soort voorkomen, zodat ook deze nieuwe enting geen garantie biedt op bescherming tegen alle soorten..

Dit alles bij elkaar maakt het lastig om een weloverwogen keuze te maken. Ik houd als advies aan: als je zo min mogelijk risico wilt lopen en je hebt een hond die niet eerder op een vaccinatie gereageerd heeft: vaccineer dan wel voor leptospirose.

Titerbepaling

Tegenwoordig is het mogelijk om met behulp van een heel klein druppeltje bloed, te bepalen of er voldoende antilichamen aanwezig zijn voor de drie belangrijkste ziekten: parvo, hondenziekte en HCC. Dat zou je elk jaar kunnen doen, maar ik denk dat dat niet eens nodig is. Als de hond eenmaal goed gereageerd heeft op een vaccinatie met het aanmaken van voldoende antilichamen dan kunnen we er van uitgaan dat de rest van het immuunsysteem ook gereageerd heeft en er ook T-cellen en geheugencellen zijn aangemaakt en dus de hond beschermd is voor een jaar of 5-7.
Zo’n titerbepaling kan aantonen dat er bescherming is en dat is handig om te bepalen of een enting nuttig/nodig is. Dus voor pensions, shows of hondenscholen kan het wenselijk zijn om een titerbepaling te doen, puur om aan te tonen dat de hond beschermd is.

De titerbepaling is ook erg handig om bij pups te kijken of ze al geënt kunnen worden of nog niet.
Bij pups is het mogelijk om te kijken wanneer de antilichamen die ze van hun moeder hebben meegekregen weg zijn. En dan is één enting (en daarna een titerbepaling ter controle) genoeg voor jarenlange bescherming.
En zo’n titerbepaling is ook erg handig bij honden met een onbekende vaccinatiestatus om te kijken of ze beschermd zijn of niet.

Wettelijke bepalingen

Soms moeten honden gevaccineerd worden vanwege wettelijke regels. Dan is dat ook zo. Als je naar het buitenland gaat met de hond is hondsdolheid verplicht (de rest niet!). Er bestaan inmiddels al meerdere fabrikanten die een entstof hebben die voor drie jaar geregistreerd is. Dat geldt dan alleen binnen de EU, landen buiten de EU kunnen hun eigen bepalingen hebben.

Ook voor shows, hondenscholen en pensions kunnen er andere bepalingen gelden. Een titerbepaling heeft nog geen wettelijke status, maar vaak is in goed overleg wel iets te regelen.

Tannetje Koning, dierenarts
Centrum Oase
Mail: ooase@banditvoeding.nl
Tel: 0318-590403